СаҺыл

Саһыл, саһыл, хара саһыл эбэтэр кыһыл саһыл — адьырҕа үүтүнэн иитиллээччи, үөнү-көйүүрү ууһатар уонна үөнү-көйүүрү тэһиинниир үөнү-көйүүрү иитээччи. Этин уһуна 60-90 см, кутуруга 40-60 см, маассата 6-10 кг.

Ис хоһооно 1 тарҕаныы 2 тас көрүҥ 3 Экология 4 аһылык 5 Образ жизни 6 ууһааһын 7 дьиссипилиинэ 8 хаһаайыстыбаннай суолталаах 9 сөмөлүөт 10 Геральдика 11 См. 12 бэлиэтээһиннэр 13 Литература 14 ссылка Тарҕаныыта

Саһыл көрөөччү кэрэхсэбиллээх Саһыл олус киэҥник тарҕаммыт: Европа, Хотугу Африка (Египет, Мжир, Марко, хотугу Тунис), Азия улахан өттө (Хотугу Индияҕа, соҕуруу Кытайга уонна Индокайга тиийэ), Арктика зонатыттан Хотугу Америкаҕа тиийэ. Саһыл Аустралияҕа акклиматизацияламмыта уонна континеҥҥа хотугу оройуоннартан ураты сииктээх субкватор климаттаах хотугу оройуоннартан ураты.

Тас көрүҥ

Көннөрү саһыл нөҥүө Саһыл кээмэйин араас сирдэргэ араараллар; барыта 40-50 көрүҥ, кыра кээмэйи аахсыбакка туран, барыта 40-50 көрүҥ баар. Уопсайынан, хотугу саһыл тахсыытыгар ордук бөдөҥ уонна сырдык, соҕуруу өттүгэр кыракый уонна болооройдор буолаллар. Хоту оройуоннарга уонна хайаларга үксүн хара буурҕа уонна атын меланистическай формалаах көрүңнэр бааллар. Ордук тарҕаммыт кытархай өҥнөөх: кытархай көхсө, маҥан бүрүүкэ, хараҥа лаппа хараҥа. Сотору-сотору сис тоноҕоһугар уонна лопаткаларга маарынныыр хобордоох. Уопсай уратыта-хараҥа кулгаах уонна кутурук төбөтө. Саһыл тас көрүҥэ орто, намыһах, синньигэс тарбахтардаах, уһун кулгаахтаах, уһун синньигэс кутуруктаах.

Тугут олунньу-кулун тутар ыйдарга саҕаланар уонна сайын ортото түмүктэнэр. Сонно тута, саһыл сэтинньи уонна ахсынньы кирбиилэригэр толору таҥнар кыһыҥҥы түүлээх моонньо үүнэн-сайдан эрэр. Сайынын Мэхээлэ кылгас, кыһыҥҥы түүлээх уонна муҥутуур элбэх. Саһыл кулгаахтаах ракатордарынан уратылаах, көмөлөрүнэн дорҕоон хамсааһыннарын көннөрөллөр.

Экология

Кугас саһыл

Кыһын саһыл Улахан өттүлэрэ кырыы сирдэр уонна саһыл кээмэйдэрэ киэҥ ареалын уонна кини чаастарыгар олохсуйуу элбэх усулуобуйатын кытта сибээстээх. Саһыллар үүнэн тахсаллар эрээри, ландшафтнай-географическай зоналар туундара уонна Субарктическай ойуурдартан саҕалаан степькэ уонна иччитэх сиргэ тиийэ хайа баҕарар климат зоналарын киллэрэн туран, хайа баҕарар сиргэ олохсуйаллар. Оттон саһыл дьиикэй айылҕаҕа эрэ буолбакка, культурнай ландшафтарга, куораттар кытыыларыгар, ол иһигэр улахан (чуолаан Берлин, Киев уонна Варшава) киирэллэр.; Лондоҥҥа саһыл саҕанааҕы кырыы сирдэргэ олус үгэстээх, сороҕор куорат киин өттүгэр эмиэ баар). Ону таһынан, сороҕор урбанизированнай сиргэ саһыл бэйэтин эйгэтин ордук табыгастаах булар. Куорат бөх тоҕор сирдэрин, пааркаларын уонна дьиэлэри ыҥыран үгүстүк олорор.

Ареаалын бары чаастарыгар аһаҕас сири ордорор, ону тэҥэ кыһыҥҥы өттүгэр чараас тыалар, тосту-туора, аппалар бааллар, ордук кыһын хаар чараас, көпсөркөй буолбатахтар. Онон климат зонатыттан саһыл ордук ойуурга буолбакка, ойуур өттүгэр олороллор.

Кыыл-сүөл балачча олохсуйбут. Үгүс оройуоннарга мэлдьи миграция көрүллүбэт. Итинник түбэлтэлэр туундараҕа, иччитэх уонна хайаҕа эрэ бэлиэтэнэллэр. Ол курдук, кыра земель туундаратыгар (Архангельскай уобалас, Россия) бэлиэтэммит биирэ кэлин соҕуруулуу-арҕаа 600 километрга өлбүт. Төрөппүт логонуттан тарҕанан олорор эдэр кыыллар үксүлэрэ 2-5-тэн 15-30 км диэри тэйиччи олороллор.

Саһыл ахсаана сылларынан биллэ хамсыыр. Онно грызунов, метеорологическай усулуобуйалар, инфекционнай ыарыыларга баар буолуулара сабыдыаллыыр. Сут дьылларга атыыр оҕус эстиитэ эрэ буолбакка, сороҕор улахан сири хабар усулуобуйа үөскээн тахсар. Характернай эпизоотия — ииримтийии, адьырҕа кымньыы, чесотка.

Дьиикэй айылҕаҕа саһыл сэттэттэн ордук сэдэхтик олороро, олоҕун устата үс төгүл уларыппат. Нэьилиэгэр 20-25 сылга диэри ыаллар.

Аһааһын

Булду кытта саһыл Файл: catching, a fox the snow.ogv Хаар аннынан сиэртибэ курдук тыас

Саһыл айаҕа Саһыл, типичнай сиэмэҕэ тиксэр да буоллар, араас аһылыгынан аһылыктанар. Туттулла сылдьар 400-тэн тахса сүөһү уонна хас да уонунан араас үүнээйи көрүҥэ арылынна. Сир аайы бытархай кэрбээччилэр, сүрүннээн ходуһалар буолаллар. Сип-синньигэс тиистээх сып-синньигэс сыҥааҕа кинилэр туһаларыгар бэрт минньигэс. Бу адьырҕа боруодатын ахсааныттан, грызбунов бу адьырҕа популяциятыттан улахан тутулуктаах диэн бигэргэтиэххэ сөп. Ити ордук кыһыҥҥы кэмҥэ саһылга сыһыана, бастатан туран хонууга олорор: кыыл-сүөл анныгар хаары ыстанаат, кыыл-сүөл анныгар эбэтэр тыаһыыр, онтон түргэн баҕайытык ыстаҥаланар эбэтэр ытыһынан бултуу сатаан баран, тарбахтарын үлтү быраҕан кэбиһэр. Бу ньыма кутуйах диэн ааттаммыт.

Бөдөҥ үүтүнэн иитиллээччилэр, чуолаан куобахтар, саһыллар аһылыктарыгар сыал-сорук оҥостоллор (ордук куобах), куобах муоратын кэмигэр өлүктэри да барыахтарын сөп. Сороҕор улахан саһыл оҕотун саба түһэллэр. Көтөрдөр бу адьырҕа мэччирэҥи кэрбээччилэр курдук, бу адьырҕа кыылы (кыра өлүүскэлэртэн хаастарга, бүтэйдэргэ тиийэ) туттаран, сымыыты эбэтэр көппөт оҕотун суох гынар түбэлтэ хаһан да сүппэт. Дьиэтээҕи көтөрдөрү уоруу, зоологтар кэтээн көрүүлэринэн, итини аахсар быдан чэпчэки.

Иччитэх, иччитэх сиргэ сыыйыллан-хабыллан бултууллар. Канадаҕа уонна хотугулуу-Илиҥҥи Евразияҕа саһыл, улахан өрүстэргэ олорор, сезоннаах, үрэхтэр кэннилэриттэн өлбүт тайах кэриэтэ аһыыллар. Сайын жуков уонна да атын үөн-көйүүр элбиир, ону тэҥэ хам-хаадьаа элбиир. Аччык кэмнэргэ үксүн охторунан аһылыктаналлар.

Үүнээйилэр аһылыктара-фрукта, отон, радие-вегетативнай чаастара — саһыл аһылыгын састаабыгар киирэллэр эрээри, ареал соҕуруу өттүгэр эрэ буолбакка, ханна да сүрүн оруолу оонньооботтор.

Олох обраһа

Хаарга түспүт саһыл

Саһыл хайа быыһыгар Биирдии-биирдии паараны эбэтэр саһылы ылар чааһынай учаастак кинилэр аһылыгынан эрэ буолбакка, эмиэ туһалаахтарынан хааччыйыахтаах. Саһыллар бэйэлэрэ ыллыыллар эбэтэр (үксүгэр) кураайы норуктар, суроктар, кырсалар уонна да атын рояль харамайдар ылаллар, наадаларыгар доҕуһуолунан доҕуһуолланаллар. Саһыл оҕотун кытта тэбис-тэҥҥэ олороруттан да, араас өттүнэн эмиэ тахсар.

Үксүн аппаларга уонна Томторго, кумах буортан, буортан уонна талахтан харыстаммыт кумах сир учаастактарыгар олороллор. Бэйэтэ хаһыллыбыт курдук, барсукьи уонна да атын нормативтар хас да киирии аһаҕас туроктаахтар, ол эбэтэр кырата уһун туннелынан уйаламмыт камераҕа илдьэ бараллар. Сорох ардыгар саһыллар айылҕаҕа хорҕойоллор — хаспахтары, очуостары, халыҥ мас дулҕаларын туһаналлар. Үксүгэр олорор дьиэ хойуу хаһыылаах. Ол гынан баран уһун ыллыктары тэлгэтэллэр, онтон чугаһыгар — аан таһыгар элбэх аһыыр астар, экскременнэр уо. д. А. Үксүн «куораттарга» саһыл от-мас үүнээйитэ сайдар.

Быраабыла курдук, саһыл оҕотун иитиигэ эрэ хараны туһаналлар, онтон атын сыл устата, чуолаан, кыһын аһаҕас хонууга, окко сынньаналлар. Ол гынан баран, сыл ханнык баҕарар кэмҥэ ханнык баҕарар хорҕолдьуну эккирэтииттэн быыһанан, саһылы өлөрөр кыахтаахтар. Кыыл-сүөл ыччаты иитии кэмигэр дьиэ-уот кырыымчыгыттан сылтаан хаста да уларытарга күһэллэллэр.

Ууһааһын

Тааска саһыл

Саһыл оҕото Сыл аайы элбээн иһэр кыыл-сүөл ананар. Гон уонна кини көдьүүһэ күн-дьылтан уонна кыылтан тутулуктаах. Тыһы убаһата 60 %-ҥа диэри ыччата суох хаалар дьыл баар буолар.

Өссө кыһын саһыл оҕотун таһаарарга миэстэтин көрдүүр уонна улаханнык харыстыыр. Ити кэмҥэ туох да атыыра суох, дьиэ-уот биир тыһыта тута ылар. Саамай элбэхтик икки-үс атыыр оҕус хааннаах охсуһуу буолар.

Саһыл-үчүгэй төрөппүттэр. Атыырдар ыччаты иитиигэ көхтөөх кыттыыны ылаллар, ону сэргэ дьүөгэлэрин өссө саһылы тупсараллар: нораны тупсараллар, атыыр оҕустарын булуналлар. Аҕалара өлбүтүгэр атын атыыр оҕотун ылар, сороҕор саһыл иитиитэ даҕаны бэйэ-бэйэлэрин кытта аҕа буолар быраабы тутуһар.

Хат 49-58 суукка устата барар. Түмүккэ — 4-6-12-13 щенков хараҥа түү таҥастаах. Таһыттан көрдөххө, санаталлар эрээри, кутурук төбөтө маҥхайан көстөр. Икки нэдиэлэ аайы саһыл оҕото көрөр-истэр, истэр буолан бастакы тиистэрин быһаллар. Саһылы иитиигэ иккиэн төрөппүт кыттыыны ылар. Ийэлээх аҕам бу кэмҥэ олус сэрэхтээх буоланнар, саппаас норка оҕоттон суһаллык көһөрөллөр. Ох саанан бултууллар. Сордоохтор эрдэ ыалтан, оннооҕор кыра эрдэхтэриттэн ыраах-чугас көрсөллөр.

Балтараа ый ийэ саһылы үүтүнэн аһатар, ону таһынан, төрөппүттэр сыыйа көннөрү аһылыкка, ону таһынан бултуурга үөрэтэллэр. Сотору улааппыт саһыллар ийэлээх аҕаны кытта бултуу сылдьан, улахан дьону кытта иистэнньэҥнэһэн, ыалга куттал суоһаабат буолбуттар. Гон бүтүөр диэри нораттан саһылы 6 ый кэриҥэ ааһар. Күһүҥҥү өттүгэр саһыллар бэйэлэрэ олоруохтарын сөп. Атыыра 20-40 километрга, атыыра 10-15, сэдэхтик 30-с километрга бараллар. Сорох атыырдар эһиилгиттэн ууһаан эрэр; үгэс курдук, икки сааһын туоларыгар тиийэр.

Дьиссипилиинэ

Тимир суол тиэрминигэр саһыл

Саһыл холуодьаһынан дьарыктанар

Туристарга сыстыбыт, чебурканан бара